Aanleiding voor dit blog is de discussie die ik laatst had met een rechter tijdens een zitting over een betalingsgeschil. Mijn cliënt (een aannemer) beriep zich op zijn opschortingsrecht, toen zijn facturen niet werden betaald. Oftewel: hij was gestopt met werken. Mijns inziens een zeer verstandige beslissing, zodat de achterstand niet verder is opgelopen.

De wederpartij (de opdrachtgever) stelde op zijn beurt dat hij was gestopt met betalen, omdat mijn cliënt zijn werk niet goed had uitgevoerd. Dit zogenaamde ‘bevrijdende verweer’ moest hij bewijzen volgens de wettelijke regels die daarvoor gelden. Mijn cliënt had toen hij stopte met werken niet meegedeeld dat hij een beroep deed op zijn opschortingsrecht. De wederpartij vond dat mijn cliënt hem hierover wel had moeten informeren. Dus ontstond een juridische patstelling in dit betalingsgeschil. Wie heeft gelijk?

Wat is opschorting?

Opschorting is het recht om uw eigen contractuele verplichtingen uit te stellen. Let wel: niet af te stellen. Het is dus een tijdelijke maatregel. Stel, u moet een factuur betalen voor een bepaald product of werk, maar het product is nog niet geleverd. Of de afgesproken werkzaamheden zijn niet compleet uitgevoerd of gebrekkig uitgevoerd.

In zo’n situatie is opschorting eigenlijk een pressiemiddel om uw contractpartij te stimuleren om alsnog zijn verplichtingen na te komen. Zolang dat niet is gebeurd, is het inroepen van een opschortingsrecht toegestaan. Dat is de reden dat het opschortingsrecht een zeer ‘populair’ middel is in het rechtsverkeer om nakoming van de verplichtingen van uw contractspartij af te dwingen. In incassodossiers en juridische dossiers komt het veelvuldig voor, al dan niet ten onrechte: een schuldenaar die beweert dat hij niet heeft betaald, omdat het werk niet goed is uitgevoerd. Dat zal hij dan moeten aantonen, bijv. via een deskundige.

Voorwaarden opschorting

1. Er moet een opeisbare vordering zijn op de wederpartij. Oftewel: de wederpartij had zijn afspraken al moeten nakomen, maar heeft dit nog niet gedaan.
2. Er moet voldoende samenhang bestaan tussen de vordering en de verplichting (‘connexiteit’). Soms is dat heel duidelijk: komt de verhuurder zijn verplichtingen niet na (bijv. oplossen van gebreken in het pand), dan mag de huurder (deels) stoppen met huur betalen. Of een verkoper van een woning mag weigeren om de woning te leveren, zolang daarvoor niet is betaald. Vorderingen tussen partijen staan echter niet altijd tegenover elkaar. Denk bijvoorbeeld aan een vordering van een aannemer op diens opdrachtgever tot betaling van enkele facturen van bouwproject B, terwijl die opdrachtgever van die aannemer herstel te vorderen heeft van opleverpunten van bouwproject A. Dan is opschorting niet toegestaan.
3. Nakoming door de wederpartij moet nog mogelijk zijn. Als bijvoorbeeld een product niet meer leverbaar is, omdat het bijvoorbeeld uit de productie is gehaald, kan de leverancier niet meer nakomen. Dan heeft opschorting geen zin.
4. Laatste voorwaarde is dat opschorting naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet onaanvaardbaar is. De opschorting moet in redelijke verhouding staan met de reden die daarvoor wordt aangevoerd. Als er bijvoorbeeld 10 auto’s zouden worden geleverd en 5 auto’s ontbreken, dan kunt u niet de gehele betaling opschorten. Redelijker zou zijn om alleen de betaling op te schorten ten aanzien van de 5 auto’s. Dit klinkt heel logisch en redelijk, maar u wilt niet weten hoe vaak hoge facturen worden ingehouden wegens een relatief gering gebrek. Dit brengt me bij het volgende punt: gedeeltelijke opschorting.

Gedeeltelijke opschorting

Het komt zeer regelmatig voor dat een hele factuur niet wordt betaald, terwijl de opdrachtgever slechts ontevreden is over een deel van de factuur. Of als meerdere facturen openstaan: de klacht ziet op werkzaamheden die in een of enkele facturen zijn gefactureerd, terwijl betaling wordt ingehouden van alle facturen.

Dat is natuurlijk niet toegestaan en dat blijkt ook uit de wet (artikel 6:262 BW). Het bedrag of de tegenprestatie die wordt opgeschort, mag niet hoger zijn dan de tekortkoming. Voorbeeld: er staat een factuur open van €10.000,- , maar de gebreken vertegenwoordigen ‘slechts’ een bedrag van € 2.500,- . In zo’n situatie moet de opdrachtgever of koper wel alvast € 7.500,- betalen.

In onze praktijk is dit aan de orde van de dag. Betaling van huur mag bijvoorbeeld worden opgeschort in verhouding tot de ernst van het gebrek in de woning. Betaling van een aanneemsom mag worden opgeschort tot het bedrag van de omvang van de bouwkundige gebreken. Betaling van facturen van een dienstverlener mag worden opgeschort in verhouding tot het deel van zijn wanprestatie, etc.

Algemene voorwaarden

Het opschortingsrecht is van regelend recht. De wet schrijft het dus niet dwingend voor. De bevoegdheid tot opschorting kan daarom contractueel worden beperkt óf verruimd. Mogelijk is dus, als voorbeeld, het opschortingsrecht van een koper te beperken tot een gedeelte van de koopprijs. Dergelijke beperkingen komen veelvuldig voor en zijn niet in de laatste plaats terug te vinden in algemene voorwaarden. Daarbij moet wel gezegd worden dat een dergelijk beding in een consumentenovereenkomst als onredelijk bezwarend wordt aangemerkt  (artikel 6:236 BW). Een verplichting tot vooruitbetaling – waarmee de bevoegdheid tot opschorting als het ware verloren gaat – is dat echter niet.

Meedelen opschorting

Terug naar de inleiding waarmee ik dit blog begon. In discussie met advocaat en wederpartij tijdens de zitting, zei ik wel stellig: ‘Een opschortingsrecht hoeft niet eerst te worden meegedeeld, maar in de dagvaarding is dat alsnog gedaan’ (mijn cliënt kon niet bewijzen dat hij het daarvóór al had meegedeeld), maar was die stelligheid wel gerechtvaardigd? Moet het opschortingsrecht worden medegedeeld aan de wederpartij?

De Hoge Raad heeft hierover in 2010 (HR 17-09-2010, 08/04197) uitspraak gedaan. Kort samengevat oordeelt het hoogste rechtscollege dat in zijn algemeenheid niet is vereist dat een partij die terecht zijn verplichtingen opschort, de wederpartij daarvan op de hoogte moet stellen. Dat strookt met de regel dat een beroep op een opschortingsrecht voor het eerst in een gerechtelijke procedure kan worden gedaan. Hoofdregel is dus dat geen mededeling hoeft te worden gedaan. De wet schrijft dit niet voor.

Uit de eisen van redelijkheid en billijkheid kan echter voortvloeien dat een schuldenaar pas van zijn opschortingsrecht gebruik mag maken nadat hij dit mét toelichting heeft meegedeeld. Daarbij is in het bijzonder van belang wat de wederpartij tijdens de opschorting wist of  had behoren te begrijpen, en wat degene die opschort, toen wist of had behoren te begrijpen.

Kortom, een beroep op opschorting hoeft niet altijd aan de wederpartij te worden meegedeeld, maar is wel aan te raden.

Tips

1. Schort alleen op als een vordering niet wordt betwist of u zeker weet dat de betwisting onterecht is.
2. Schort alleen op als uw verplichting in de overeenkomst samenhangt met de verplichting van de wederpartij (dus voortvloeien uit dezelfde overeenkomst).
3. Betaal alvast het deel waarmee u het eens bent of lever het deel waarvoor is betaald. Vaak is gehele opschorting niet toegestaan, maar gedeeltelijke opschorting wel.
4. Deel mee dat u een beroep doet op het opschortingsrecht, hoewel dat niet wettelijk verplicht is. De andere partij moet echter wel kunnen begrijpen waarom de verplichting is opgeschort. Als dat niet is gebeurd, is het geen verloren zaak: uw jurist kan dat alsnog doen, zelfs nog tijdens de gerechtelijke procedure.
5. Als u niet wilt dat uw contractspartij opschort, dan kunt u dat uitsluiten in algemene voorwaarden (mits B2B- overeenkomsten)

Tenslotte

Opschorting is een veelomvattend en complex juridisch thema en niet alle finesses en uitzonderingen kunnen in een kort blog worden besproken. Dit blog gaat over het algemene opschortingsrecht, maar er zijn ook nog diverse bijzondere opschortingsrechten (zoals het retentierecht) dat ik in een volgend blog zal bespreken.

Vragen

Heeft u vragen of twijfels over het opschortingsrecht? Of wilt u dit in algemene voorwaarden uitsluiten? Neem gerust vrijblijvend contact op. Wij helpen u graag verder!